اگر کتابت در نسخ متعدد را ریشه اصلی هنر تخصصی چاپ‌ونشر بدانیم، شاید حتی بتوان قدمت چندهزارساله برای آن تصور کرد. با این حال، هر چقدر هم که چاپ در ایران سابقه داشته باشد، واقعیت این است که خراسان و خطه توس، همواره سرآمد این عرصه بوده و به همان نسبت که ادبا و فرهیختگان فاضل خراسانی در کشور شهره خاص و عام بوده‌اند، آثار آن‌ها نیز بر پایه یک دانش هنرپایه و تخصصی زمینه کتابت متعدد یا چاپ پرتعداد پیدا کرده و به اقصی‌نقاط جهان راه یافته است. از این حیث و با دانستن این پیشینه، شاید بتوان نگاه تازه‌ای به صنعت چاپ خراسان‌رضوی در شکل امروزی آن داشت؛ جایی که پیشکسوتان صاحبنام چاپ و نشر ایران، سکان اعتلا و تقویت آن را به‌دست گرفته‌اند و عهده‌دار امور یک هنر بسیار قدیمی و یک تخصص بسیار ریشه‌دار در این خاک و اقلیم هستند.
بر همین اساس، عصر روز پنجشنبه یازدهم آبان‌ماه 1402، تالار همایش‌های هتل خورشید تابان میزبان بزرگرویدادی بود که در آن نامآوران صنعت چاپ خراسان‌رضوی و میراثداران این هنر اصیل گرد هم جمع شده بودند. بیست‌وسومین جشنواره ملی صنعت چاپ خراسان‌رضوی با حضور صدها نفر از چاپخانه‌داران استان فرصت فوق‌العاده‌ای بود تا به‌موازات هم‌گرایی و تجدیددیدار صمیمانه همکاران قدیمی، فعالان جوانتر نیز بتوانند با استادان صاحبنام رشته‌های دانشگاهی، پژوهشگران صنعت چاپ و پیشکسوتان این عرصه همکلام شوند و از آن‌ها بیشتر بیاموزند. علاوه بر این، بزرگرویداد صنعت چاپ استان با شعار «چاپ، پیشران توسعه» از مدیران مهم و اثرگذار ملی و استان نیز میزبانی می‌کرد؛ یعقوبعلی نظری استاندار خراسان‌رضوی، علی‌اکبر ابراهیمی مدیرکل دفتر چاپ‌ونشر وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین نصرالله پژمانفر رئیس کمیسیون اصل90 مجلس شورای اسلامی، محمد حسینزاده مدیرکل فرهنگ‌وارشاد اسلامی استان و شماری از مدیران شهری و مسئولان استانی که همگی به این مراسم آمدند تا دغدغه فعالان صنعت چاپ خراسان‌رضوی را بشنوند و دست‌دردست آن‌ها راهکاری برای حل این مشکلات بیندیشند.
اندک‌اندک جمع مستان می‌رسند
پیش از آغاز رسمی مراسم، شماری از مهمانان حتی یک ساعت زودتر خود را به محل برگزاری برنامه محوری سال1402 صنعت چاپ استان رسانده بودند تا گپ‌وگفتی با همکاران خود داشته باشند. تالار پذیرایی دوم هتل خورشید تابان، میزبان این ضیافت دوستانه‌ای بود که در آن نام‌های بزرگ صنعت چاپ خراسان‌رضوی، پیشکسوتان و واحدهای مطرح ملی دور هم نشسته بودند، گلویی تازه می‌کردند، از آخرین تحولات بازار می‌گفتند و اخبار جدید را درباره تخصص هنرمندانه خود می‌شنیدند.
با اعلام رسمی علی مغانی، رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران استان در این سالن و دعوت برای حضور رسمی در تالار همایش، حاضران نیز به سالن اصلی همایش رفتند و بزرگرویداد صنعت چاپ خراسان‌رضوی و یکی از محوریترین گردهماییهای فعالان این صنعت در کشور آغاز شد.
در هنگام قرائت قرآن کریم، سکوتی معنوی بر تالار حاکم بود. اصحاب «قَلَم و ما یَسطُرون» به ندای آسمانی وحی گوش فرامی‌دادند و بر جان‌ودلشان می‌نشست، زیرا این‌ها پیام‌آوران فرهیختگی و آگاهی هستند و رسالت روزانه خود را به گوش جان می‌شنیدند زمانی که قاری تلاوت می‌کرد: «هُوَ الَّذي بَعَثَ فِي الأمّيّينَ رَسُولاً مِنهُم يَتلو عَلَيهِم آيَاتِهِ و يُزَكّيهِم وَ يُعَلّمُهُمُ الكِتابَ و الحِكمَۀ و إن كَانُوا مِن قَبلُ لَفي ضَلالٍ مُبِينٍ» یعنی اوست خدایی که میان اقوام نادان، پیامبرانی از جنس خودشان برگزید تا آنان را پاک کنند و کتاب و حکمت به آن‌ها بیاموزند که اگر مثل قبل بود، در گمراهی آشکار به‌سر می‌بردند.
پس از قرائت قرآن، زمانی که سرود ملی در تالار طنین‌انداز شد، همه حاضران قیام کردند و ایستادند. البته که «قیامکردن» و «ایستادن»، بارزترین صفت شخصیتی مهمانان رویداد بیست‌وسوم بود، زیرا این‌ها همان قهرمانانی هستند که در تنگنای تحریم‌های خارجی برای درحرکت‌نگه‌داشتن چرخ تولید ملی قیام کرده‌اند و پنجه‌درپنجه صدها چالش قانونی و مشکل اداری در داخل، هنوز کمر به ایمان و اراده راست نگه داشته‌اند. بعد سرود ملی، زمانی که نوبت به صلوات خاصه علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) رسید، دست‌ها بر سینه نشست، مهمانان به‌سوی بارگاه منور سلطان توس ایستادند و همه آن‌هایی که در کسب‌وکار خود سفره‌ای برای کارگران این آب‌وخاک پهن کرده‌اند تا معیشت ساده آن‌ها را مستدام نگه دارند و نان حلالشان را تأمین کنند، رو به حرم امام‌مهربانی‌ها سلام دادند و عنایت خواستند.
بیمه‌ای فراگیر، نیاز چاپخانه‌های استان
در ابتدای مراسم، علی مغانی، رئیس اتحادیه صنعت چاپ خراسان‌رضوی با بیان اینکه آثار بزرگ تاریخ همواره به‌مدد صنعت چاپ جاودانه شده‌اند، اظهار کرد: پس از جنگ تحمیلی، روزهای سخت زیادی بر فعالان صنعت چاپ گذشته است، اما حتی یک روز اجازه داده نشده است کار مردم بر زمین بماند و برای آن‌هایی که نیاز به محصول این صنعت داشته‌اند، مشکلی ایجاد شود؛ یک نمونه، کتب تحصیلی دانش‌آموزان است که هرگز در تاریخ این کشور با کمبود مواجه نشده و آیندهسازان کشور معطل کتاب و دفتر و تحصیل نمانده‌اند.
وی افزود: یکی از چالش‌های فعالان صنعت چاپ در استان خراسان‌رضوی و سرتاسر کشور این است که در چند سال اخیر از حمایت سازمان تامین اجتماعی جامانده‌اند؛ علاوه بر این، مالیات اگرچه یک درآمد حقه برای دولت محسوب می‌شود، اما برخی مصادیق مالیاتی در صنعت چاپ به‌معنای واقعی کلمه ناعادلانه است، تا جایی که یک چاپخانه‌دار برای مثال صد کیلوگرم مرکب خریداری و آن را در چرخه تولید وارد می‌کند، درحالی‌که فقط بیست کیلوگرم از این روی کاغذ می‌نشیند و مابقی به‌صورت فرّار از بین می‌رود؛ به همین دلیل است که می‌گوییم باید در مفاد مالیاتی اقلام مورد استفاده در این صنعت تجدیدنظر شود.
چاپ، تلاقی هنر و اقتصاد
محمد حسینزاده، مدیرکل فرهنگ‌وارشاد اسلامی استان هم در این همایش با بیان اینکه صنعت چاپ تلاقی عرصه هنر با اقتصاد است، اظهار کرد: شما نیز مکمل فعالیت ادبا و نویسندگان هستید؛ هم هنر نقاشان و طراحان را به‌کمال می‌رسانید و هم مظاهر بارز فرهنگ را به بازار گره می‌زنید که تولیدکنندگان بتوانند نظر مشتریان را با بسته‌بندی باکیفیت و فاخر، بهتر جلب کنند.
وی افزود: نمی‌شود هنر و ادبیات از یک‌سو و صنعت و تولید از سوی دیگر را بدون حوزه چاپ تصور کرد؛ هم آن‌ها به شما نیاز دارند و هم شما به رونق فعالیت آن‌ها نیازمند هستید؛ گستردگی فعالیت صنعت چاپ در خراسان‌رضوی نیز چه در حوزه تأمین نیاز داخل و چه در عرصه صادرات، مرهون تلاش اتحادیه و شرکت تعاونی صنعت چاپ استان است.
مدیرکل فرهنگ‌وارشاد اسلامی استان خاطرنشان کرد: فعالان این صنعت ثابت کردند که با وجود مشکلات، امکان افزایش روزافزون آورده ارزی از محل صادرات وجود خواهد داشت؛ بر همین اساس، متمرکز هستیم تا در سایه این تعامل، امسال و سال1403 دوران تحول و گسترش سریع صنعت چاپ در استان و کشور باشد.
مجلس، پشتیبان صنعت چاپ و بسته‌بندی
حجت‌الاسلام‌والمسلمین نصرالله پژمانفر، رئیس کمیسیون اصل90 مجلس شورای اسلامی در ادامه این مراسم با بیان اینکه صنعت چاپ یکی از صنایع پیشرو در کشور است، اظهار کرد: خوشبختانه مشهدالرضا(ع) نیز از گذشته تاکنون سرآمد این حوزه بوده و من از زمانی که در مجلس نهم در کمسیون فرهنگی مجلس حضور داشتم، مسئله معافیت مالیاتی کتاب‌فروشی‌ها و چاپخانه‌ها در دستور کار نمایندگان ملت بود. وی افزود: در وقایع اخیر و ماجرای انتقال 120 واحد صنعتی حوزه چاپ به شهرک چاپ‌ونشر مشهد، شرکت شهرک‌های صنعتی گاه تلاش می‌کرد شماری از اراضی متعلق به چاپخانه‌داران را مصادره کند، اما مجلس پای‌کار آمد و به مسئله رسیدگی کرد تا حق به فعالان سخت‌کوش این صنعت برسد. نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: اگرچه ما امروز شاهد رشد روزافزون صادرات صنعت چاپ هم از نظر حجم و هم ارزش هستیم، اما هنوز باور ما این است که این رشد به‌خاطر افزایش قیمت‌هاست و هنوز شأن مشهد مقدس در صنعت سنتی و ریشه‌دار چاپ به حد قابل‌قبول نرسیده است؛ صنایع ایرانی می‌توانند در کشورهای همسایه و حتی فرامنطقه‌ای، نقش مؤثرتری داشته باشند؛ صنعت چاپ نیز در همین رده است و تا زمانی که ماشین‌آلات چاپ به‌روز نشود، نمی‌توانیم سهم مطمئنی در بازار جهانی داشته باشیم. وی ادامه داد: بخش خصوصی نیاز به حمایت ویژه دارد؛ باید سهم بیشتری از اعتبارات به حمایت از بخش خصوصی اختصاص پیدا کند و تسهیلاتی که در این زمینه اعطا خواهد شد نه به‌عنوان یک هزینه بلکه کاربری سرمایه‌گذاری خواهد داشت.
حمایت از چاپ، کلید رونق تولید
یعقوبعلی نظری، استاندار خراسان‌رضوی در ادامه این همایش خبرهای خوشی برای فعالان صنعت چاپ استان داشت. او گفت: از ابتدای امسال تاکنون حدود 25هزارمیلیارد تومان از محل اوراق قرضه برای حمایت از بخش خصوصی تخصیص پیدا کرده و جمع‌بندی ما این است که مسیر در حال اصلاح است و اشکالاتی که در طول زمان و سالیان طولانی به‌وجود آمده است، به‌تدریج برطرف می‌شود.
وی افزود: صنعت چاپ عرصه‌ای نیست که ما به آن بی‌توجه باشیم، زیرا رونق تولید و هر چشم‌انداز اقتصادی دیگری در حوزه صنعت با حمایت از صنعت چاپ، تسریع و تسهیل می‌شود؛ علاوه بر این، از نظر فرهنگی و علمی نیز مزیت‌های بزرگی در حمایت از صنعت چاپ وجود دارد و کشورهای آسیای مرکزی همچون افغانستان و همچنین همسایگان غربی و جنوبی همچون عراق و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، مشتریان مهم و راهبردی صاحبان صنایع در کشور و به‌ویژه استان خراسان‌رضوی هستند.
استاندار خراسان‌رضوی خاطرنشان کرد: امروزه مشکلاتی در صنعت چاپ وجود دارد که اگرچه ابعاد ملی پیدا می‌کند و سازمان رسیدگیکننده به آن مجلس شورای اسلامی یا شوراهای عالی دولت هستند، اما رویکرد ما این است که مشکلات صنفی موجود در خراسان‌رضوی را تا حصول نتیجه در هر مقیاس و سطح پیگیری کنیم، زیرا خراسان‌رضوی همواره قطب صنعت چاپ کشور بوده است و اگر گرهی از کار چاپخانه‌داران خراسانی باز شود، بی‌شک دستاوردها و برکات بسیاری نیز برای همکارانشان در سایر استان‌ها خواهد داشت.
مشهد، دروازه صادرات به آسیای میانه
علی‌اکبر ابراهیمی، مدیر دفتر چاپ‌ونشر وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی و مهمان ویژه این همایش، آخرین سخنران جشنواره بیست‌وسوم بود. وی اظهار کرد: از زمان عضویت ایران در پیمان شانگهای، خراسان‌رضوی به بندرگاه صادراتی ایران به کشورهای اوراسیا تبدیل شده است؛ از این حیث، یکی از ویژگی‌های این استان ارتباط و علاقه‌مندی کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا برای مراودات کالاست و از این منظر بر اساس پیمان‌نامه شانگهای، خراسان‌رضوی می‌تواند کریدور خوبی برای صادرات کالا به‌ویژه محصولات چاپی باشد و به‌زودی شاهد برپایی نمایشگاه صنعت چاپ کشورهای اوراسیا و اعضای پیمان‌نامه شانگهای در مشهد خواهیم بود و امیدواریم این رویداد بتواند ارتباط مثمر و سازنده‌ای میان فعالان ایرانی این صنعت با همتایان غیرایرانی ایجاد کند.
علی اکبر ابراهیمی مدیر کل چاپ و نشر افزود: امروز این یک حقیقت است که معافیت بیمه کارگران از پرداخت مالیات، استنکاف صریح سازمان امور مالیاتی از نص صریح قانون جامع حمایت از تولید است و دفتر چاپ‌ونشر وزارتخانه مصمم است با میدان‌داری اتحادیه صنعت چاپ خراسان‌رضوی بتواند این ندای بهحق را به گوش نمایندگان مجلس برساند. مدیرکل دفتر چاپ و نشر وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی درباره درخواست فعالان اقتصادی حوزه چاپ مبنی بر معافیت مالیات بر ارزش افزوده و معافیت سهم کارفرما از پرداخت بیمه پنج نفر کارگر به بالا نیز خاطرنشان کرد: با وجود رایزنی‌ها و پیگیری‌های متعدد، دستگاه‌های اجرایی مربوطه همراهی لازم را در این زمینه نداشتند که امید است با قول‌های نمایندگان مجلس شورای اسلامی، این موضوع در خانه ملت پیگیری شود.
پیشکسوتان و آیندهداران، منتخبان جشنواره بیست‌وسوم
جشنواره بیست‌وسوم منتخبان و برگزیدگانی داشت؛ نام‌های سرشناس و مطرحی که ترکیبی از پیشکسوتان و آیندهداران بودند و هر کس روی جایگاه قرار می‌گرفت، در برابر سیل تشویق و تحسین همکاران خود تعظیم می‌کرد. در بخش اول تجلیل‌ها در میانه مراسم، محمدعلی حیدری بنیان‌گذار چاپخانه شمس و علیرضا رضایی مدیر چاپخانه قدس تربت‌حیدریه به‌عنوان پیشکسوت برگزیده، محمود نامآور مدیرعامل شرکت آلتین‌نام‌آور به‌عنوان کارآفرین نمونه، جواد مخملباف مدیرعامل شرکت پرتوکیهان به‌عنوان مدیر برگزیده، رحمان باغبان‌نژاد به‌عنوان سازنده برگزیده ماشین‌آلات صنعت چاپ و میلاد مشرقی مدیرعامل شرکت آپادن‌پلاست به‌عنوان صادرکننده برگزیده به جایگاه فراخوانده شدند، تقدیرنامه خود را دریافت کردند و عکس یادگاری گرفتند.
در بخش دوم تجلیل‌ها ابتدا از علی‌اصغر جلیلیان رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل شرکت تعاونی صنعت چاپ خراسان‌رضوی به‌پاس تحولات گسترده‌ای که در طی مسئولیت خود در این شرکت برای تأمین ملزومات مراکز چاپ و بسته‌بندی ایجاد کرده است تجلیل شد، سپس هاشم احمدی مدیرعامل شرکت افق‌قطعان‌آسیا به‌عنوان واردکننده برگزیده قطعات چاپ، صهبا سرابیان مدیرعامل شرکت چاپ سعدی‌نو و محسن باغدار مدیرعامل چاپ سیلک حدیث به‌عنوان کارآفرینان برگزیده، عبدالله کاویانی مدیر شرکت دلتاگرافیک به‌عنوان مدیر برگزیده حوزه تبلیغات چاپی، مجتبی عباس‌نژاد رئیس هنرستان شهیدآغاسی‌زاده به‌عنوان فعال برگزیده آموزش چاپ، ابوالحسن ایزدی رئیس و فاطمه سالارزاده کارشناس اداره چاپ اداره‌کل فرهنگ‌وارشاد اسلامی خراسان‌رضوی به‌عنوان کارشناسان برگزیده و علی‌اصغر جلیلیان‌فتاحی مدیرعامل شرکت تعاونی صنعت چاپ استان مورد تجلیل و تکریم قرار گرفتند. علاوه بر بخش تجلیل از برگزیدگان، جشنواره بیست‌وسوم در بخش ویژه‌ای از علی مغانی، رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران خراسان‌رضوی نیز تجلیل کرد. در این بخش، یاسر احمدوند، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی در حکم ویژه‌ای از زحمات و تلاش‌های علی مغانی، پیشکسوت صنعت چاپ کشور و رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران خراسان‌رضوی تجلیل کرد. وی در پیام خود تصریح کرد: «جناب آقای علی مغانی، به‌پاس خدمات و زحمات جناب‌عالی در طول دو دهه گذشته به‌عنوان رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران خراسان‌رضوی و اهتمام در اعتلای صنعت چاپ‌ونشر کشور و همچنین اقدامات بسیار مؤثر برای توسعه و بهبود وضعیت چاپ استان خراسان‌رضوی، مراتب قدردانی و سپاس خود را از بذل کوشش‌های مجدانه جناب‌عالی و همکاری خالصانه ابراز نموده و امید که خدمت برخاسته از قدم‌های محکم و استوارتان در اذهان باقی و تلاش‌هایتان آیینه وظیفه‌شناسی باشد. از درگاه ایزد منان، توفیق، سلامتی و روزگاری خوش همراه با سعادت برای شما آرزومندم.»
حمایت از مردم مظلوم فلسطین
دراین مراسم سخنرانان : آقای مغانی رئیس هیات مدیره اتحادیه صنعت چاپ خراسان رضوی،آقای حسین زاده مدیر کل فرهنگ و ارشاداسلامی ،حجه الاسلام والمسلمین پژمانفر نماینده مردم مشهد و رئیس کمیسیو اصل نود مجلس شورای اسلامی،آقای نظری استاندار خراسان رضوی در سخنان خود ضمن حمایت از مردم مظلوم فلسطین ، جنایات بیرحمانه رژیم صهیونیستی به ویژه کشتار کودکان و مردم بی دفاع غزه را محکوم کردند. و کلیپی از سخنان مقام معظم رهبری در مورد مقاومت مردم مظلوم فلسطین و نیز سرودهایی ازمقاومت پخش شد.
فرهیختگی، پیوست چاپخانهداری
روایت جشنواره بیست‌وسوم، روایت چشم‌های روشن به نور امید و موفقیت بود. همهمه دلپذیری که در پایان مراسم به‌گوش می‌رسید، تلفیقی از صدای خوش‌وبش‌های دوستانه و خنده‌های امیدوارکننده بود. در انتها اگرچه مسلم بود که مهمانان همایش همگی در بازار، رقبای اقتصادی و تجاری یکدیگر محسوب می‌شوند، اما شیرینی این معاشرت‌ها ثابت می‌کرد که صنعت چاپ تا چه حد از برکات همین رقابت‌های همراه با رفاقت بهره برده است.
همه‌چیز نیز در همین خلاصه می‌شود. 250 یا 420 یا 600 یا هر عدد دیگری که برای سابقه این صنعت مطرح و مستند باشد، اصل مطلب این است که فرهیختگی، پیوست قطعی صنعت چاپ در این خطه است و فرهنگ حاکم بر اندیشه میراثداران این هنر اصیل حتی در زمانه پربلای امروز از نظر مسائل اقتصادی، باز هم این رقابت‌ها زمینه اعتلای صنف را فراهم می‌کنند.