گزارش اختصاصی فراچاپ از یک روز فعالیت هنرستان تخصصی شهید آغاسی‌زاده مشهد

هر روز حوالی ساعت 12 ظهر که زنگ آخر مدارس به‌صدا درمی‌آید، محدوده خیابان ایثارگران و بولوار شفا پر می‌شود از دانش‌آموزانی که به‌همراه دوستان یا والدینشان از کنار خیابان راه می‌افتند تا به خانه بازگردند. در این فضا، شاید اکثر این بچه‌ها، دانش‌آموزان دبستان‌ها یا دبیرستان‌های اطراف باشند، اما در این میان هستند پسران نوجوانی که روپوش فُرم متفاوتی بر تن دارند و به‌جای کتاب ریاضی و علوم و فارسی، کتاب‌های متفاوتی هم در کیف‌هایشان جا خوش کرده است. شاید در این بچه‌ها شیطنت نوجوانانه و چهره‌های خام و کودکانه چشم‌گیرتر باشد اما چشم دنیادیده نیاز است تا در پس این نوجوان‌های پرهیجان، مردان توانمند، مسئولیت‌پذیر و نخبه‌ای ببیند که در آینده بازوان توانمند هر کارگاه و کارخانه خواهند بود. هنرستان فنی‌حرفه‌ای شهید حسن آغاسی‌زاده در ناحیه4 مشهد، کانون کشف استعداد، تربیت و پرورش همین مردان متخصص است.

روایت شور نوجوانی و شوق یادگیری

از در که وارد می‌شوید، مهم‌ترین چیزی که به‌چشم می‌آید همین نوجوانانی هستند که با روپوش‌های سبز، آبی و خاکستری در حیاط وسیع هنرستان حضور دارند. بعضی با دوستانشان قدم می‌زنند، بعضی کتاب در دست مشغول مرور دروس زنگ بعد هستند و دسته دیگری دور هم جمع شده‌اند و قطعه‌ای از یک ماشین صنعتی را به‌دقت بررسی می‌کنند. البته هنرستان شهید آغاسی‌زاده با قدمت بیش از 41ساله خود امروزه میزبان مدرسان و محصلانی در پنج رشته تخصصی مکانیک، الکتروتکنیک، ساختمان، معماری و چاپ است و از تفاوت رنگ روپوش‌ها هم معلوم است که هر کدام از این بچه‌ها هنرجوی یک رشته از این میان هستند.

راه را هم که بلد نباشید، یک پرس‌وجوی ساده از بچه‌ها شما را به کارگاه چاپ می‌رساند؛ یکی از بزرگ‌ترین کارگاه‌های هنرستان شهید آغاسی‌زاده که مختص رشته چاپ است و از لحظه‌ای که از در بزرگ آهنی آن قدم به‌داخل بگذارید، ناگهان خود را وسط یک فضای بسیار بزرگ با شباهت بسیار زیاد به یک چاپخانه واقعی می‌بینید. دورتادور این کارگاه آموزشی، قطعاتی مختلفی از انواع ماشین‌های چاپ در قفسه‌ها قرار داده شده و میزهای بزرگی در وسط سالن برپاست که دورتادورشان هنرجویان نوجوانی ایستاده‌اند با لباس‌های متحدالشکل و موضوعی را که استاد درحال تدریس است، یادداشت می‌کنند. سقف این سوله به‌اندازه آرزوهای این بچه‌ها بلند است و با وجود بیش از 30نوجوان، سکوتی در این فضا فراگیر است که انگیزه سرشار آن‌ها برای یادگیری را اثبات می‌کند.

البته فضای آموزشی این هنرستان برای هنرجویان رشته چاپ منحصر در این سالن وسیع نیست و می‌توانید از راه‌پله انتهای کارگاه، خودتان را به طبقه بالا برسانید که در آن دو کلاس درس جانمایی شده است. به‌روایتی، کارگاه طبقه هم‌کف حکم فضای آموزش دروس عملی است و در کلاس‌های طبقه بالا، جلسات آموزش تئوری و امتحانات کتبی برگزار می‌شود. در هر کلاس، بچه‌ها رو به تابلویی می‌نشینند که با نور پروژکتور فیلم‌های آموزشی را به‌نمایش درمی‌آورد و هم‌زمان، استاد نیز جزئیات کاربری یک ماشین صنعتی، مشخصات فنی یک چسب، جوهر یا رنگ خاص یا شیوه‌های نقشه‌کشی و طراحی را توضیح می‌دهد.

هنرجویان نوجوان امروز، کارشناسان متخصص فردا

حمید زوزنی، مسئول رشته چاپ در هنرستان شهید آغاسی‌زاده و مدیر گروه چاپ دانشگاه علمی‌کاربردی مشهد در حاشیه این بازدید و در گفت‌وگو با فراچاپ تصریح کرد: رشته چاپ یکی از رشته‌های خاص این هنرستان است؛ از این رو که این‌جا تنها مرکز ارائه مبانی آموزشی در شرق کشور محسوب می‌شود و به‌طور کلی فقط پنج مرکز فعال در حوزه آموزش رشته چاپ در کشور وجود دارد؛ از همین نظر، این رشته و این هنرستان برای کل استان ما خیلی مهم است.

به‌گفته وی، امروزه در هنرستان شهید آغاسی‌زاده مشهد حدود 500دانش‌آموز مشغول به تحصیل هستند که از این شمار بیش از 100نفر به‌طور انحصاری در رشته‌ چاپ تحصیل می‌کنند.

زوزنی افزود: آموزش ما این‌جا متمرکز بر سه پایه دهم، یازدهم و دوازدهم است و بر همین اساس جامعه هنرجویان این هنرستان را نوجوانان 16 تا 18ساله تشکیل می‌دهند؛ در پایه دهم سرفصل‌های آموزشی متمرکز بر لیتوگرافی، کلیشه‌سازی و آموزش چاپ سیلک است؛ در پایه یازدهم مبانی چاپ افست به‌همراه دوره‌های تخصصی پس از چاپ به هنرجویان آموزش داده می‌شود؛ در پایه دوازدهم نیز بچه‌ها با طراحی تخصصی فوتوشاپ و ایلاستریتور، چاپ فلکس، هلیوگراور و تامپو آشنا می‌شوند.

مسئول رشته چاپ در هنرستان شهید آغاسی‌زاده با تأکید بر اینکه به‌موازات سرفصل‌های علمی از 10 کتاب مرجع در این رشته، دانش فنی و تخصصی برای فعالیت در چاپخانه‌ها نیز به هنرجویان آموزش داده می‌شود، بیان کرد: سرفصل‌هایی که در این رشته آموزش داده می‌شود به‌طور کلی ناظر بر جزئیات تخصصی پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ است، اما اگر خواسته باشیم برای هر کتاب به‌صورت اختصاصی بگوییم، مثلاً در حوزه چاپ سیلک ما متمرکز بر تدریس فرایند، مواد اولیه، نحوه استفاده از مواد اولیه و محصولات قابل‌تهیه هستیم، در چاپ تامپو هنرجویان را با کلیات و جزئیات دستگاه، مواد و مرکب آشنا می‌کنیم، در چاپ افست به بررسی انواع چاپ و کاغذ، انواع مرکب و مواد اولیه و نحوه اپراتوری انواع دستگاه‌های این چاپ می‌پردازیم و پس از این مبانی، حتی نحوه کارکردن با دستگاه برش، اپراتوری لیفتراک، صحافی و کاربری انواع چسب‌ها را نیز به بچه‌ها آموزش می‌دهیم.

زوزنی این را هم گفت که امروزه سرفصل‌های جزئی و دقیقی در کتاب‌های فعلی وجود دارد و به‌جرئت می‌توان گفت که یکی از منابع اصیل و تخصصی در هنرستان‌ها و رشته‌های فنی، همین رشته چاپ است که در رشته‌های دیگر کمتر نظیر و همانند دارد اما نباید غافل بود که به‌روزرسانی مطالب و بازنگری در برخی سرفصل‌ها همچنان یکی از نیازهای ضروری این رشته است.

جذب هنرجویان چاپ، یک معادله دوسر بُرد

قدم‌زدن با استادان رشته چاپ در فضای کارگاهی هنرستان شهید آغاسی‌زاده تجربه جذابی است اما اگر بخواهید بحث را کمی چالشی کنید باید وارد دفتر شوید و در را پشت سرتان ببندید تا شما را به شنیدن دغدغه‌ها و پیشنهاداتشان مهمان کنند. امین یزدان‌دوست یکی از استادان رشته چاپ در این هنرستان در پاسخ به پرسش فراچاپ درباره ضرورت‌های آموزش نیروی متخصص برای صنعت چاپ گفت: بالاخره همه ما واقف هستیم که امروزه نیاز به کارگر متخصص و نیروی کار حرفه‌ای یک خلأ بزرگ در صنایع ما محسوب می‌شود؛ با این وضع دانشگاه‌های ما که یا یکی‌درمیان تعطیل می‌شوند یا دانش‌آموختگانی روانه جامعه می‌کنند که کوچک‌ترین آگاهی از کاربری‌های فنی و صنعتی ندارند، بخشی از این نیاز با ظرفیت هنرستان‌ها جبران می‌شود؛ این حقیقت را به‌طور خاص بگذارید در فضای چاپخانه‌ها که یکی از فنی‌ترین حوزه‌های فعالیت صنعتی ماست؛ این‌جاست که اهمیت وجود نیروی کار متخصص دوچندان می‌شود.

وی بیان کرد: وقتی یک کارفرما و چاپخانه‌دار می‌خواهد برای مجموعه خود نیرو تأمین کند، مسلماً نیاز دارد آموزش‌هایی به کارگر عادی ارائه دهد تا مهارت لازم در او به‌وجود بیاید؛ این آموزش‌ها زمان نیاز دارد، هزینه‌بر است و تا نیرو تبدیل به کارگر متخصص شود عمدتاً خسارت‌هایی به‌وجود می‌آید؛ علاوه بر این نیروهایی هم که باید باشند و به کارگران جدید آموزش بدهند الآن کم پیدا می‌شوند و عمدتاً در تلاش هستند خودشان را زودتر بازنشسته کنند و از چرخه کار خارج شوند؛ در این شرایط، مجموعه‌ای نظیر هنرستان شهید آغاسی‌زاده متمرکز است تا این نیاز چاپخانه‌داران استان را تأمین کند.

به‌گفته این استاد رشته چاپ، این ضرورت وجود دارد که همه فعالان صنعت چاپ از فواید عام و خاص به‌کارگیری دانش‌آموختگان هنرستان‌ها آگاهی داشته باشند. یزدان‌دوست تصریح کرد: مثلاً ما الآن دستگاه فلکس و هلیوگراور نداریم اما هنرجوی ما علاوه بر این‌که کاربری دستگاه را می‌داند، اجزای آن را هم کاملاً می‌شناسد؛ به‌همین دلیل وقتی وارد صنعت شود و بخواهد با دستگاه کار کند، بدیهی است آموزش این کارگر خیلی ساده‌تر خواهد بود؛ بنابراین این یک مزیت بزرگ است که باید به آن اشاره کنم؛ اگر هنرجویان هنرستان‌های فنی وارد بازار کار شوند، سرعت فراگیری فن و یادگیری تخصص برای آن‌ها خیلی بیشتر از یک کارگر ساده است.

پیشنهادی متفاوت!

با افزوده‌شدن سروش حیدری به‌عنوان یکی دیگر از استادان رشته چاپ در این هنرستان، جلسه بحث و بررسی ما شکل کامل‌تری به‌خود گرفت. وقتی از مدرسان این رشته خواستیم هر کدام پیشنهادی به فعالان صنعت چاپ خراسان‌رضوی و چاپخانه‌داران استان ارائه دهند، جالب بود که همگی بر یک موضوع اجماع نظر داشتند؛ پیشنهادی که مسئول رشته چاپ در هنرستان شهید آغاسی‌زاده آن را توضیح داد و تأکید کرد: پیشنهاد محوری ما این است که ارتباط میان چاپخانه‌داران و هنرستان باید بسیار نزدیک‌تر و قوی‌تر از شرایط فعلی باشد؛ هرچه ما بیشتر با عزیزان چاپخانه‌دار ارتباط داشته باشیم، آموزش ما هم دقیق‌تر و هدفمندتر خواهد بود؛ مثلاً فرض کنید فضایی ایجاد شود که فعالان این صنعت از ابتدای دوره فراگیری یعنی از پایه دهم بتوانند بیایند کارگر آینده خود را انتخاب کنند؛ این دانش‌آموز اگر از روز اول بداند که اشتغالش تضمین شده است و می‌تواند با آینده روشنی وارد بازار کار شود، مسلماً انگیزه و رغبت بیشتری برای تحصیل خواهد داشت، بدون دغدغه درس می‌خواند، مهارتش را کسب می‌کند و می‌رود مشغول به‌کار می‌شود.

زوزنی افزود: جدا از این موضوع، وقتی هنرجوی ما از سال اول ارتباط نزدیک و بی‌واسطه با چاپخانه برقرار کند، هفته‌ای چهار ساعت برود در آن فضا قدم بزند، کنار دستگاه بایستد و حتی آن را نظافت کند، تأثیر آموزش بر او چند برابر می‌شود؛ حالا مدیران چاپخانه‌ها یک مقدار خیلی ناچیز حقوق و دستمزد هم بدهند که فقط دل این بچه گرم شود؛ اگر این هنرجو چنین ارتباطی پیدا کند، بدیهی است از همان اول با مشکلات فنی و حتی مالی موجود در چاپخانه‌ها آشنا می‌شود، در دوره تحصیل خود متمرکز بر رفع این نیازها خواهد بود و پس از سه سال تبدیل به کارشناس زبده‌ای می‌شود که دغدغه‌مند است، یعنی همان چیزی که چاپخانه‌دار ما می‌خواهد.

به‌گفته مدیر گروه چاپ دانشگاه علمی‌کاربردی مشهد، این ارتباط نزدیک میان مدیران واحدهای صنعتی و هنرستان چاپ می‌تواند زمینه‌ساز یک نفع دوطرفه و متقابل باشد؛ به‌طوری‌که هم چاپخانه‌داران از آن بهره‌مند شوند و هم نظام آموزش رشته چاپ رونق دوچندان را تجربه کند.

وی بیان کرد: این ارتباطی که گفتم خیلی ارزش و فایده دارد؛ شما ببینید ما مثلاً امروز در آموزش چاپ افست، در تأمین کاغذ مشکل داریم و مجبوریم از کاغذهای باطله و یک‌رو استفاده کنیم و حتی گاهی اوقات آن را هم نداریم؛ در این شرایط معلوم است فرایند آموزش دچار مشکل می‌شود؛ حالا فرض کنید جمعی از چاپخانه‌داران ما بیایند با درصد ناچیزی از مواد اولیه خود، این نیاز هنرستان را تأمین کنند؛ اصلاً فراتر از این، بیایند بخشی از مواد اولیه خود را به هنرستان تخصیص دهند؛ هنرستان‌ها می‌توانند مسئولیت تولید بخشی از سفارش‌های واقعی صاحبان صنعت استان را برعهده بگیرند؛ این اغراق نیست، یک حقیقت است.